Bağışıklama hizmetlerinde temel amaç; toplumda, özellikle bebek ve çocuklarda aşı ile önlenebilir hastalıkların ortaya çıkışını engellemek, dolayısıyla bu hastalıklardan kaynaklanan ölümlerin ve sakatlıkların önüne geçmektir. Sağlıkla ilgili kazanımlarının yanı sıra; ekonomik ve sosyal kazanımlar da aşılama programlarının başarısı olarak değerlendirilmelidir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından bağışıklama hizmetleri, aşıyla önlenebilir hastalıkların ve buna bağlı ölümlerin önlenmesi açısından en önemli ve en maliyet etkili toplum sağlığı müdahaleleri arasında kabul edilmektedir.
Yapılan aşılama çalışmaları sonucunda aşı ile önlenebilir hastalık hızlarında ciddi düşüşler yaşanmıştır. Özellikle 1924 -1944 yılları arasında büyük salgınlar ve ölümlere yol açmış olan çiçek hastalığı aşılama çalışmalarıyla 1977 yılından itibaren tamamen yok edilmiştir. Hastalık etkeni yok edildiğinden çiçek aşısı uygulamalarına da ihtiyaç kalmamış ve 1980 yılında ülkemizde ve tüm dünyada aşılama durdurulmuştur.
Yine çok önemli bir çocukluk çağı bulaşıcı hastalığı olan çocuk felci (poliomiyelit) hastalığına karşı dünya genelinde yaygın aşılama çalışmaları yapılmış ve hastalık yok edilme aşamasına getirilmiştir. Ülkemizde son çocuk felci vakası Kasım 1998 yılında görülmüş ve 19 yıldır çocuk felci vakamız bulunmamaktadır. DSÖ tarafından Avrupa Bölgesi Poliodan Arındırılmış Bölge Sertifikası ile belgelendirilmiştir.
Türkiye’de maternal ve neonatal tetanosun elimine edildiği 24 Nisan 2009 tarihinde DSÖ tarafından duyurulmuştur.
2004 yılından bu yana ülkemizde yalnızca 2011 yılında bir difteri vakası ve buna bağlı bir ölüm görülmüştür. Bunun dışında herhangi bir difteri vakası bildirilmemiş olup uzun yıllardır ülkemizde difteri vakası görülmemektedir.
Etkin ve kapsayıcılığı yüksek aşılama çalışmalarımız sayesinde aşı ile önlenebilir hastalıklardan hepatit A-B, boğmaca, invaziv bakteriyel hastalıklardan pnömokok ve Hib’e bağlı gelişen menenjit, sepsis ve bakteriyemi, suçiçeği, kabakulak ve kızamıkçık vaka görülme sıklıkları oldukça azalmıştır.
Aşağıda yer alan tabloda uygulanması önerilen aşıların koruyuculukları özetlenmiştir.
Aşıların Koruyuculukları
|
Aşı adı |
Bireysel koruyuculuğu |
Toplumsal koruyuculuğu |
|
Hepatit B |
Akut ve kronik hepatit, öldürücü karaciğer yetmezliği, siroz ve karaciğer kanserinden %100 koruyucudur. |
Toplu yaşam alanlarında (kreş, bakımevi vb) hastalık yayılmasını azaltır. |
|
BCG |
Tüberküloz menenjit ve yaygın tüberkülozdan ölümü önler. |
Bağışıklığı güçlendirerek, <5 yaş ölümlerde azalma sağlar. |
|
Difteri |
Öldürücü difteri hastalığını önler. |
Difterinin bulaşıcılığı yüksektir. Tek bir vaka ile salgınlara neden olan difteriden korur. |
|
Boğmaca |
Bebeklerde öldürücü olan, büyük çocuklarda ve yetişkinlerde uzun süreli öksürüğe neden olan boğmaca hastalığından korur. |
Boğmacanın bulaşıcılığı yüksektir. Tek bir vaka ile salgınlara neden olan boğmacadan korur. |
|
Tetanos |
Öldürücü olan tetanos hastalığından korur. Gebelere uygulanmasıyla doğumdan sonra yenidoğan bebeğin tetanosunu önler. |
|
|
Çocuk felci |
Sakatlık ve ölüme neden olan çocuk felci hastalığından korur. |
Tek bir çocuk felci vakası bile salgınlara neden olabilir. Aşı su ve besin kaynaklı salgınları önler. |
|
Hib |
Menenjit ve menenjite bağlı sakatlık ve ölümden korur. Orta kulak iltihabı sayısını azaltarak işitme kaybını önler. |
Hib hastalığı, kapalı toplumlarda salgına neden olarak ölümlere neden olabilir. Toplumda salgınları önler. |
|
Pnömokok |
Pnömoni, sepsis, menenjitten ve bunlara bağlı sakatlık ve ölümden korur. Orta kulak iltihabı sayısını azaltarak işitme kaybını önler. |
Pnömokok hastalığı, kapalı toplumlarda salgına neden olarak ölümlere neden olabilir. Toplumda salgınları önler. |
|
Kızamık |
Kızamığa bağlı ishalden, zatürreden ölümleri önler. Beyin iltihabı ve Subakut Sklerozan Panensefalitten (SSPE) korur. |
Kızamık, bulaşıcılığı çok yüksek enfeksiyonlardandır. Toplumda salgınları önler. |
|
Kızamıkçık |
Anne karnındaki bebeklerde sakatlığı önler. |
Toplumda salgınları önler. |
|
Kabakulak |
Kabakulağın neden olduğu; beyin ve beyin zarı iltihabını ve testis iltihabına bağlı kısırlığı önler. |
Toplumda salgınları önler. |
|
Hepatit A |
Akut hepatit ve öldürücü karaciğer yetmezliğinden korur. |
Su ve besin kaynaklı salgınları önler. |
|
Suçiçeği |
Suçiçeği hastalığını önler. Ayrıca, anne karnındaki bebeklerde sakatlığı, beyin ve beyin zarı iltihabını, ileri yaşta gelişebilecek zona hastalığını önler. |
Toplumda salgınları önler. |
1- Pnömokok aşısı uygulaması önerilen hastalıklar:
- Kronik kalp hastalığı (özellikle siyanotik konjenital kalp hastalığı ve kalp yetmezliği)
- Kronik akciğer hastalığı (astım hastaları dâhil)
- Kronik böbrek yetmezliği
- Kronik karaciğer hastalığı
- Diabetes mellitus
- BOS kaçağı
- Kohlear implant
- Orak hücreli anemi ve diğer hemoglobinopatiler
- Fonksiyonel ya da anatomik aspleni, (dalağın bulunmaması)
- HIV enfeksiyonu
- Nefrotik sendromu içeren immün sistemi baskılanmış kişiler,
- Radyasyon tedavisi ya da bağışıklık sistemini baskılayıcı tedavi verilen hastalıklar,
- Doğuştan ya da sonradan ortaya çıkan bağışıklık sistemi yetmezlikleri
- Hodgkin hastalığı ve kötü huylu kanserler, lenfoma, lösemi, yaygın kanserler,
- Solid organ nakli
- Hematopoetik kök hücre alıcıları
- Multiple miyelom
- Alkolizm
2- Hepatit A Aşısı uygulaması önerilen hastalıklar/durumlar:
- Kronik karaciğer hastalığı
- Kronik Hepatit B enfeksiyonu
- Kronik Hepatit C enfeksiyonu
- HIV/AIDS
- Pıhtılaşma bozukluğu olanlar
- Solid organ ve kemik iliği nakli adayları ve alıcıları
- Eşcinsel/biseksüel erkekler
- Kanalizasyon işçileri
3- Hepatit B aşısı uygulaması önerilen hastalıklar/durumlar:
- Hemodiyaliz hastaları
- Solid organ ve kemik iliği nakli adayları ve alıcıları,
- Sık kan ve kan ürünü kullanmak zorunda kalan kişiler
- Madde bağımlıları
- Hepatit B taşıyıcılarının aile içi temaslılardan aşısız olanlar
- Çok sayıda cinsel partneri olan ve para karşılığı cinsel ilişkide bulunan kişiler
- Eşcinsel/biseksüel erkekler
- Hepatit B dışında kronik karaciğer hastalığı olan kişiler
- Cezaevlerinde ve ıslahevlerinde bulunan hükümlüler ve çalışanlar
- Berberler-kuaförler, manikür-pedikürcüler,
- Piercing, kalıcı dövme yaptırmayı planlayan kişiler
- Zihinsel engelli bakımevlerinde bulunan kişiler,
- Yetiştirme yurtlarında bulunan kişiler,
- Güvenlik personeli (asker, polis vb. arasında kan ve hasta çıkartıları ile temas riski yüksek olanlar)
- Kazalarda ve afetlerde ilk yardım uygulayan kişiler
- Bu risk gruplarının dışında, hekimin yüksek risk nedeniyle aşı uygulanmasını uygun bulduğu kişilere sağlık kuruluşlarında aşı uygulaması yapılmalıdır.
4- Kızamık- Kızamıkçık- Kabakulak (KKK) aşısı uygulaması önerilen hastalıklar:
- Hematopoetik kök hücre alıcısı olan bireyler
- HIV/AIDS hastaları
- Solid organ nakli planlanan kişiler
5- Hib Aşısı uygulaması önerilen hastalıklar:
- Splenektomi/aspleni (dalağın bulunmaması)
- Orak hücreli anemi
- HIV enfeksiyonu
- BOS kaçağı
- Bazı immunglobulin yetmezlikleri
- Kompleman yetmezliği
- Kök hücre nakli
- Kemoterapi ya da radyoterapi alanlar
6- Suçiçeği aşısı uygulaması önerilen hastalıklar:
- Akut lenfoblastik lösemi hastaları
- Hematopoetik kök hücre alıcısı olan bireyler
- Altta yatan hastalığı nedeni ile immünmodülatör (anti-TNF’ler gibi) tedavi kullanacak olan kişiler
- Solid organ nakli olan kişiler
7- İnaktif Çocuk Felci aşısı (İPA) uygulaması önerilen hastalıklar:
- Hematopoetik kök hücre nakli yapılan kişiler
8- Meningokok aşısı uygulaması önerilen hastalıklar:
- Kompleman yetmezliği
- Splenektomi (dalağın alınması) planlananlar ve uygulananlar
- Orak hücreli anemisi olanlar
- Kronik inflamatuar hastalığı nedeni ile immünmodülatör tedavi kullananlar
- BOS kaçağı olanlar
- Eculizumab kullanımı (Sağlık Uygulama Tebliğinde geri ödeme kapsamına alınması önerilmiştir)
- Hac Umre ziyaretinde bulunacaklar.