Kuduz

Kuduz, Rhabdoviridae ailesinden Lyssavirus’un neden olduğu insan ve memeli hayvanların çoğunda beyin dokusunda iltihap meydana getiren, zoonotik (hayvanlardan insanlara bulaşan) viral bir hastalıktır. Sıklıkla enfekte bir hayvanın ısırması veya tırmalaması yoluyla insanlara bulaşır.

Sıklık

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre her yıl dünyada 59.000 kişiden fazla insan kuduz nedeniyle yaşamını yitirmekte ve ölümlerin %40’ını 15 yaş altı bireyler oluşturmaktadır. İnsan vakalarının çoğuna kuduz köpeklerin sebep olduğu ısırıklar neden olmaktadır.

Belirtileri

İnsanlarda kuduz belirtileri;

Baş ağrısı
Ateş
Isırılan vücut bölgesinde duyu değişikliği (uyuşma, karıncalanma)
Sudan korkma
Kaygı bozuklukları
Parezi veya paralizi (Felç)
İlerleyen nörolojik semptomlar (Kasılmalar, yutma güçlüğü, bilinç kaybı vb.)

Hayvanlarda Kuduz Belirtileri;

Hayvanın huyunda veya hareketlerinde değişimler (korkaklık, sinirlilik ve saldırganlık vb.)
Hayvanda genellikle şiddetli ısırma isteği
Vücudunda felçler, yutkunma güçlüğü, salya akması, kasılmalar görülebilir.

Bulaş Yolu

Kuduz bir hayvanın;

Isırması veya tırmalaması
Salyasının sıyrık veya çatlak deriye, göz, ağız ve buruna temas etmesi
Etinin ve sütünün çiğ olarak tüketilmesi ile bulaşır.

Aşılama ve Tedavi

Kuduza karşı etkili bir aşı bulunmaktadır. Maruziyet sonrası hastalık gelişme olasılığını sınırlamak için kullanılır.

Kuduz Aşısı Uygulanması Gerektiren Durumlar Nelerdir?

Köpek, kedi, sığır gibi kuduza yakalanma ihtimali olan hayvanların ısırıkları, yeri ne olursa olsun kuduz için risk oluşturur. Isırık dışında kuduz olma ihtimali olan hayvanın tırmalaması, salya, tükürük, hayvanlara ağız yoluyla verilen canlı aşı yemleri gibi mikroplu olabilecek materyalin, vücuttaki açık yara ve müköz membranlarla (vücudun ağız, burnun içi, mide ve barsak gibi alanlarını döşeyen zar tipi) teması da risk oluşturur. Kuduz riskli temas sonrası aşılamaya olabildiğince erken başlanmalıdır. Kuduz hastalığında kuluçka süresi çok değişken olduğundan, kuduz riskli temas sonrası aradan geçen süreye bakılmaksızın temas kategorize edilerek uygun aşılamaya başlanmalıdır.

*Unutmayınız: Kuduzun bulaşma yollarından birisiyle karşı karşıya kalındığında en yakın sağlık kuruluşuna müracaat edilmelidir. Doktor tarafından belirlenen takvime uyularak kuduz aşıları gününde yaptırılmalıdır.

Kuduz, kliniği geliştikten sonra ölümle sonuçlanan bir hastalık olup tedavisi bulunmamaktadır. Ancak belirtilen kuduz bulaşma yollarından birine maruz kalan kişinin (çocuk ve gebeler dahil herkes) aşılamasına en kısa sürede başlanmalıdır. Hastalık başladıktan sonra kuduza karşı bir tedavi yoktur. Sadece sağlık kuruluşlarında planlanan kuduz profilaksisi (kuduz aşısı vb.) uygulamaları ile kuduz önlenebilir.

Koruyucu Önlemler

Kuduz, ölümle sonuçlanan bir hastalık olduğundan, korunma yaklaşımları hayat kurtarıcıdır. Bu nedenle;

Yara veya ısırık bölgesi vakit kaybedilmeden bol su ve sabunla iyice yıkanmalı, yıkama işlemi bittikten sonra alkol veya tentürdiyot gibi iyotlu antiseptikler uygulanmalıdır.
Göz, ağız veya burun kuduz riskli temasa maruz kaldıysa bol su ile yıkanmalıdır.
En kısa sürede sağlık kuruluşuna müracaat edilmeli, hekimin düzenleyeceği aşılama programı aksatılmadan uygulanmalıdır.
Evcil hayvanlar kontrol altında tutulmalı, özellikle geceleri serbest bırakılmamalıdır.
Kedi ve köpeklere her yıl mutlaka kuduz aşısı yaptırılmalıdır.
Çevrede hasta, garip davranış sergileyen veya ölmüş hayvanların görülmesi halinde bunlara yaklaşılmamalı ve ilgili yerler (belediyeler, muhtarlıklar il, ilçe tarım ve orman müdürlükleri) haberdar edilmelidir.
Kuduz riski olan hayvanlarla sık temas eden kişilere temas öncesi aşılama, kuduz riskli teması olanlara da hekim değerlendirmesine göre temas sonrası kuduz aşılaması uygulanmalıdır.

Kuduz Aşılaması Devam Eden Kişi Yeni Bir Temasa Maruz Kalırsa Ne Yapılır?

Kuduz riskli temas sonrası aşılaması devam eden kişi bu sırada yeni bir riskli teması olmuşsa aşılama şeması aynı şekilde sürdürülür.

Temas Öncesi Aşılama Kimlere Yapılır?

Kuduz açısından yüksek riskli işlerde çalışanlar (Kuduz araştırma laboratuvarı çalışanları, kuduz aşısı üretiminde çalışanlar vb.)
Kuduz açısından riskli işlerde çalışanlar (veteriner hekimler, hayvan bakıcıları, hayvan barınaklarında çalışan personel, mağara keşfi konusunda çalışanlar ve yarasa kolonileri üzerinde çalışanlar vb.) ve kuduz riski olan hayvanlarla sık temas edenler
Yaban hayat ile temas riski yüksek olan doğa sporları yapanlar
Köpek kuduzunun yüksek olduğu ve kuduz riskli temas halinde uygun tıbbi yaklaşımın verilemeyeceği bölgelere seyahat edenler.

Kuduz Aşısı Uygulaması Gerektirmeyen Durumlar Nelerdir?

1. Ülkemizde ve dünyada bugünkü verilerle fare, sıçan, sincap, hamster, kobay, gerbil, tavşan, yabani tavşan ısırıklarında insana kuduz geçişi gösterilmemiştir. Bu nedenle hayvan sağlığı ile ilgili kurumlar özel bir veri bildirmedikçe, bu tür hayvan ısırıklarında

2. Bugünkü verilerle, ülkemizde eve giren yarasaların ısırığı veya evde yarasa bulunması durumunda (doğal ortamdaki mağaralarda olan yarasa teması vaka temelli değerlendirilir)

3. Soğukkanlı hayvanlar (yılan, kertenkele, kaplumbağa vb.) tarafından ısırılma durumunda

4. Kümes hayvanları ısırıklarında

5. Sağlam derinin yalanması, hayvana dokunma veya besleme

6. Bilinen ve halen sağlam bir kedi veya köpek tarafından 10 günden daha önce ısırılmış veya temas etmiş olanlara

7. Daha sonra kuduz olduğu anlaşılan bir hayvanı beslemiş olmak, kan, süt, idrar ve dışkısıyla kişinin sağlam derisinin temas etmiş olması, pişmiş etini yemiş, kaynatılmış sütünü içmiş veya bu sütle yapılan süt ürünlerini tüketmiş olmak

8. Kuduz hastasına rutin bakım yapan sağlık personeline riskli teması olmadıkça (müköz membran veya bütünlüğü bozulmuş deri teması, ısırma vs.) kuduz aşısı yapılmasına gerek yoktur.